In Nederland is Pasen de tijd van de Matthäus Passion van Bach. Het stuk is prachtig, maar ook erg lang. Onveranderlijk dwalen je gedachten soms af, onder andere naar het schaken. Wat kan je als schaker leren van de Matthäus Passion?
Een relatie tussen de muziek van Bach en het schaken ligt voor de hand. De muziek van Bach is zeer systematisch en wiskundig van Karakter. Bij het lezen van stukken over de Matthäus Passion valt mij bijvoorbeeld op dat bijna niets is geïmproviseerd. Over elk akkoord is nagedacht en vaak heeft de toonhoogte of het gekozen instrument een achterliggende betekenis. Dit systematische karakter gaat echter niet ten koste van de harmonische schoonheid. Precies zoals je het als schaker bij een schaakpartij ook zou willen. Structuur die samen gaat met schoonheid.
Ik heb op internet geen artikelen gevonden dat Bach zelf schaakte. Waarschijnlijk niet al zou het natuurlijk altijd kunnen. Bach leefde van 1685 tot 1750. In de schaakgeschiedenis is dit ongeveer de tijd van Philidor, dus zeg maar de begintijd van het moderne schaken. In die tijd leefden de sterkste schakers in Frankrijk en Engeland. Sterke Duitse schakers komen verschijnen zo’n honderd jaar later op het toneel. Past Bach beter bij het schaken dan andere componisten? Ik weet het niet. De elegante melodieën en de dynamiek van de muziek van Mozart vind ik zelf even goed bij het schaken passen. De 5e symfonie van Beethoven of de 6e van Tsjaikovsky vind ik wat minder bij een schaakpartij passen. Hoewel? Dit zijn wel avontuurlijke composities en is een schaakpartij niet vaak een avontuur. Kortom: het is maar wat je er zelf in ziet. Schaakpartijen en klassieke muziekstukken hebben beide complexe structuren. Daarom kan je er gemakkelijk vergelijkingen in zien. Dit zijn eerder beeldspraken dan echte relaties.
In één opzicht is de populariteit van de Matthäus Passion zeker leerzaam voor schakers. Ook in deze moderne tijd zijn mensen nog bereid om drie uur te besteden aan het luisteren naar complexe muziek, met teksten vol symboliek die velen niet meer direct zullen herkennen. Onder hen veel ouderen, maar zeker ook jonge mensen. Dit biedt hoop voor het schaakspel. Net als bij de muziek van Bach moeten mensen attent worden gemaakt op de schoonheid van het schaakspel en moet een traditie worden opgebouwd. Misschien moet ook worden nagedacht hoe de schoonheid van het spel kan worden overgebracht op de leek. Dat is de grote kracht van Bach. Ook de muzikale leek wordt getroffen door Erbarme dich, zonder alle achtergronden te kennen. Daarin ligt de uitdaging voor schakers: te laten zien welke emoties, strijd en vreugde er verscholen zitten achter de zwijgzame figuren op het schaakbord.