Net als in het gewone leven kun je in het schaken winnen door een valstrik te zetten voor je tegenstander. Je doet bijvoorbeeld een op het oog slechte zet, hopend op de voor de hand liggende reactie. Die blijkt echter door een venijnige tegenzet te worden weerlegd. Er is sprake van een valstrik als een speler de verleidelijke zet, die tot verderf leidt, kan spelen, maar ook duidelijke andere alternatieven heeft. De valstrik kan dus vermeden worden als hij gezien wordt. Dit onderscheidt de valstrik van de gebruikelijke tactische wending, waar vaak sprake is van gedwongen zetten. Natuurlijk is dit onderscheid niet scherp. Matgeven met een paard op f7 na een dame-offer op g8 is een tactische wending, maar kan ook onderdeel zijn van een valstrik.
Een bekend terrein voor valstrikken is de opening. Wie is er als beginnende schaker niet in het herdersmat getrapt? Schaaklessen richten zich meestal op de gouden regels (stukken ontwikkelen, centrum bezetten, koning in veiligheid brengen). Ik vind dat een schaker ook een bibliotheekje moet aanleggen met vaak gebruikte openingstrucs. Dat scheelt een hoop demoraliserende nederlagen.
Valstrikken hebben zowel bij schaken als in het gewone leven een slechte naam. Er kleeft iets geniepigs aan. In het gewone leven komt dit doordat de valstrik vaak gepaard gaat met bedrog. Denk aan het paard van Troje. Dit leek een gift, maar leidde uiteindelijk tot de ondergang van de stad. Dat straalt af op het imago van de valstrik, omdat wij van kinds af aan leren dat liegen en bedriegen niet mag. Een schaakpartij die gewonnen wordt door een valstrik minder populair. We willen graag dat de “beste” schaker wint. Als je een verloren partij toch nog wint door een valstrik, is dat daarmee in strijd. Een daaraan verwante reden is dat het zetten van valstrikken niet echt schaken is. Je begrijpt niet zozeer het schaakspel, je kent slechts een trucje.
Het is tijd voor een herwaardering van de valstrik. Het is waar dat je niet alleen kan winnen met schaaktrucs alleen. Hetzelfde geldt echter voor bijvoorbeeld strategisch begrip. Wat heb je aan al je kennis over een goede pionstelling, als je je door trucs laat verrassen? Alleen al daarom is kennis van valstrikken onontbeerlijk. Daarnaast kan de valstrik heel goed onderdeel zijn van een tactisch of strategisch plan. De filosoof Machiavelli zei dat een staatsman zowel een Leeuw moest zijn als een Vos. Een Leeuw had kracht, maar een Vos zag de valstrikken beter. Hetzelfde geldt voor schakers. Alleen rekenkracht en strategisch inzicht is niet voldoende, men moet ook slim en vernuftig zijn. Valstrikken zijn onderdeel van het leven en van het schaken. Als je wilt overleven als schaker, voel je dan nooit te groot voor een valstrik!
