Schaken wordt door veel buitenstaanders gezien als een saaie sport. Voor flitsende bewegende beelden moet je inderdaad niet bij het schaken zijn. Schakers weten natuurlijk wel beter. Bij de stil zittende schaker kolkt het in de hersenen van emoties en de oren worden rood van de inspanning. Natuurlijk kent ook het schaken spannende en saaie partijen. Zo werden de eerste wedstrijden van de match om het wereldkampioenschap als nogal saai bestempeld. Wat maakt een partij saai?
Een saaie partij is een partij met weinig spannende stellingen. Dit lijkt een waarheid als een koe, maar is dat niet helemaal. Door het doen van zetten ontstaan spanningen in de schaakstelling. Stukken kunnen elkaar wel of niet slaan; pionnen kunnen wel of niet worden doorgeschoven. Kortom: er ontstaan keuzemogelijkheden. Hoe meer zetten de keuze wordt uitgesteld, hoe spannender de partij over het algemeen wordt. In een saaie partij worden over het algemeen spanningen snel opgelost. Snelle stukkenruil is over het algemeen een voorbode van saaie partijen.
Een partij wordt ook spannender als de tegenstanders verschillende doelen hebben. De één valt aan op de damevleugel, de andere op de koningsvleugel. Dit zorgt bijna altijd voor keuzemogelijkheden. Zet ik mijn eigen aanval voort of ga ik eerst verdedigen. Symmetrische stellingen zijn daarom meestal minder spannend. Verder is het ook fijn als er sprake is van kansen voor beide partijen, die bij voorkeur wisselen. Een overwinning van 10 zetten is doorgaans weinig spannend. Een partij waarbij na 20 zetten wit en na 30 zetten zwart op winst staat, waarna de partij na een dolle koningsjacht in eeuwig schaak eindigt zal opwindender worden gevonden.
Is een saaie partij een slechte partij? Dat hoeft niet. Veel schakers zullen een partij met offers spannender vinden dan een partij waarin gestreden wordt om een klein voordeeltje. Toch is dit een kwestie van voorkeur. Je kan juist dat strijden om iets kleins zien als heel spannend. Beide spelers draaien als boksers om elkaar heen om toe te kunnen slaan. De spanning is als het ware onzichtbaar, maar wel voelbaar. Een saaie stelling spelen vind ik in ieder geval moeilijker. In deze stellingen ontbreekt het kompas. Juist omdat er weinig spanningen in de stelling zitten, is het ook moeilijk een goed plan te vinden. Daarbij speelt psychologie ook een rol. De houding “dit is toch potremise” en “waarom spelen we eigenlijk nog door” is gevaarlijk. Je wordt minder alert en dat kost makkelijk punten. Ook in deze stellingen moet je blijven opletten.
De kunst is saai spannend te maken. Dit is in de eerste plaats psychologisch. Weinig stellingen zijn helemaal zonder kansen. Het gaat er dus om te kijken waar je het beste spanningen kunt creëren, zonder dat de tegenstander die kan oplossen. Omdat er veel mogelijkheden zijn en nauwkeurigheid geboden is, is dit lastig. Niet voor niets zijn veel wereldkampioenen zoals Smyslov, Karpov en Carlssen specialist in het benutten van kleine voordeeltjes. Het winnen van een saaie partij geeft daarom veel voldoening. Saaiheid als bron voor spanning en schoonheid. Wat is schaken toch een fantastisch spel!
