Hoe heb ik deze stelling kunnen verknallen? Deze verzuchting zal iedere schaker bekend voorkomen. Hoe pijnlijk het ook is, toch is het zinvol je eigen tragische mislukkingen te analyseren. Wat had je moeten spelen en waarom lukte het niet de gewonnen stelling te verzilveren. Om dit te illustreren laat ik een fragment zien uit een externe wedstrijd die ik gespeeld heb. Verwacht geen briljante offers of diepzinnige strategie. In plaats daarvan een tocht door de donkere uithoeken van het schaakbrein.
M. Mellens – R. Merle
1.d4 d5 2.c4 c6 3.Pf3 Pf6 4.g3 dxc4 5.Lg2 Pbd7 6.Pbd2 Pb6 7.0–0 Lf5 8.Te1 e6 9.e4 Lg4 10.Dc2 Le7 11.h3 Lh5 12.g4 Lg6 13.g5 Pfd7 14.Pxc4 Pxc4 15.Dxc4 Pb6 16.Db3 0–0 17.h4² Dc7 18.Pe5 Lh5 19.Le3 Pd720.Pd3 e5 21.d5 cxd5 22.Tac1± Dd6 23.exd5 Tfb8 24.Pc5 Pf8 25.Pe4+-Dd7 26.Pg3 Dg4?? 27.Tc4+- Dd7 28.Pxh5 Pg6 29.Pg3 Ld6 30.h5 Pe7 31.Th4 Tf8 32.Lh3 Dd8 33.Pe4 b6 34.Dd3 Lb4 35.Td1 Ld6 36.Tg4 Kh8
Stelling na zet 36 … Kh8 (wit aan zet)
Na een gelijk opgaande openingen heb ik zwart steeds verder weten terug te dringen en door een misser op zet 28 van zwart een stuk gewonnen. Voor het complete beeld is het goed te weten dat ik ook behoorlijk wat meer tijd had. Het is moeilijk in deze stelling voor wit een zet te vinden die niet tot winst leidt. De computer geeft hier een waardering van +7. Wit staat een stuk voor en de stukken die zwart heeft hebben geen velden. Ik zat dus vooral te kijken hoe ik het snelst en gemakkelijkst kon winnen. Een zekere ergernis (waarom geeft deze man niet op) maakte zich ook wel van mij meester. De computer geeft simpel Tg3 als het sterkste aan. Ik speelde echter:
37.g6
Ik wil de stelling open breken om met mijn extra stuk te spelen op de koningsaanval. Mijn gedachte was: ik offer een pion en met mijn paard, toren, dame en twee lopers heb ik een winnende koningsaanval. Door de stelling te openen geef ik ook zwart tegenkansen. Er was geen reden dit risico te nemen maar een idee van “alles wint hier en dit is het makkelijkst” had zich in mijn hoofd gezet. Los van het openen van de stelling zit er een tactische grap voor zwart in de stelling.
37…f5 Oeps, een lastig vorkje. Dit had ik helemaal niet in mijn berekeningen meegenomen. Er zit een tactische grap in, waardoor de vork minder erg is dan het op het eerste gezicht lijkt. 38.Pxd6 fxg4 39.Pf7+ Txf7 40.gxf7 [40.Lxg4?! Is veel slechter. 40…Tf8+-] 40…gxh3
Wit staat hier nog steeds ruim gewonnen door de machtige pionnen op d6 en f7. In plaats van een rustige strategische stelling met een stuk voorsprong staat er nu echter een dynamische stelling op het bord met gelijk materiaal. Psychologisch niet handig en ik grijp dan ook mis. De zet die wint is d6. Het paard heeft dan heel weinig velden. Mijn idee is het paard te pennen, maar dit kan worden verdedigd.
41.Lg5 [41.d6 Pc6 42.Dd5 h2+ 43.Kh1+-; 41.d6 h2+ 42.Kxh2 (42.Kh1 Df8) 42…Pc6 43.De4 Dd7 44.Tc1 Dxf7 45.Txc6] 41…h6 [41…Dd7 42.Lxe7 Dg4+ 43.Dg3 Dxd1+ 44.Kh2 Dxh5 45.f8T+ Txf8 46.Lxf8 Df7+-] 42.Lxe7?? Geeft het voordeel weg. [42.d6 hxg5 43.Df3+- (43.dxe7?! Is duidelijk inferieur. 43…Dxe7 44.Dd7 Dxd7 45.Txd7 Kh7=) ; 42.Df3 hxg5 43.d6 Pg8 44.d7 Tb8 45.fxg8D+ Dxg8 46.Dxh3 Td8 47.Df5] 42…Dxe7² 43.Dxh3 [43.Dg6 Df6²] 43…Dxf7 [43…Tf8 44.d6 Dxf7 45.f3²] 44.d6 Wint via de voorbijgelaten pion. 44…Tf8 [44…Dxa2?? Vergiftigd…. 45.d7 Td8 46.Dh4+-] 45.Td2 [45.f3 Df4 (45…Dxf3?? 46.Dxf3 Txf3 47.d7+-; 45…Dxa2 46.d7 Td8 47.Dh4+-) 46.d7 Td8=] 45…Df4 46.Tc2
Na deze zet is het zelfs zwart die voordeel heeft (beoordeling – 1.2). Hij had hier Dd4 moeten spelen. Zwart raakt op zijn beurt in paniek en speelt te verdedigend.
46…Td8 47.d7+- Dg5+ [47…Kg8 48.Tc8 Kf7 49.Txd8 Dg5+ 50.Dg3 Dxd8 51.Dg6+ Kf8 52.Dd6+ Kf7+-] 48.Kf1 De7 [48…Kg8 De laatste strohalm. 49.De6+ Kf8+-] 49.Tc8 Kg8 50.Txd8+ Wit mist met Db3 weer eenvoudige winst. [¹50.Db3+ Beslist de partij meteen. 50…Kh8 51.Txd8+ Dxd8 52.De6+-] 50…Dxd8 51.De6+ Kf8 52.Dd6+ Kf7 53.Dg6+ Kf8 54.Dd6+ Kf7 55.Dg6+ Kf8= 56.Dd6+ ½–½
Remise door herhaling van zetten. Ik had weinig tijd meer (2 minuten) en zag geen winstplan. Mijn zelfvertrouwen was na de tien laatste zetten ook niet groot, dus dan liever een half ei dan een lege dop. De stelling is nog steeds gewonnen voor wit. Zwart kan de dame niet goed spelen. Het winstplan is derhalve de witte koning te activeren. Op een gegeven moment kan je dan pionnen gaan winnen.
Wat zijn nu de lessen die je uit dit foutenfestival kunt leren?
- Geduld is een schone zaak
Dit geldt als je materiaal voor staat of (zoals in de slotstelling) je een voordeel hebt waar de tegenstander weinig aan kan doen. Kijk welke stukken nog niet goed staan en versterk eerst je stelling. De winst loopt niet weg. - Soms is speller op algemene richtlijnen gevaarlijk
In sommige stellingen kan je intuïtief een pion offeren, maar de stellingen na zet 36 en zet 40 behoorden daar niet toe. Hier had je concreet de varianten moeten doorrekenen. - Pas op als je een stelling opent
In dit geval was het gerechtvaardigd om met wit de stelling te openen. Als je actiever staat is het immers voordelig om de aanval te zoeken. Je krijgt dan wel een heel ander type stelling op het bord. Daar moet je je wel op instellen. - Blijf rustig en objectief
Dit is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Misschien kan je na een minder goede zet beter even opstaan en een stukje rondlopen. In ieder geval heeft het weinig zin om te mijmeren wat had kunnen zijn. Haal rustig adem en kijk naar de kandidaatzetten. In deze partij zie je dat beide partijen de beste zetten missen, omdat niet rustig naar de stelling kijken. Zwart had bij zet 46 denk ik (toen er winstkansen waren) zo lang in de “ tegenhoudmodus” gestaan, dat hij niet meer op zoek was naar winstkansen. Door krampachtig verdedigen bracht hij zichzelf weer in gevaar.
Na zo’n partij denk je eerst “ik kan beter gaan klaverjassen”. Vervolgens komt de berusting dat fouten maken bij het schaakspel hoort en neem je de lessen mee naar een volgende partij. Na een tocht door donkere bossen en zompige moerassen kom je de volgende keer hopelijk weer aan bij een mooie bergtop met een fantastisch uitzicht.